Η Μονή της Παναγίας Θεοσκεπάστου (Παναγία Θεοσκέπαστος), σήμερα γνωστή στα τουρκικά ως «Kızlar Manastırı», είναι ένα πρώην γυναικείο μοναστήρι που χτίστηκε την εποχή της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.
Ιστορικά στοιχεία
Το μοναστήρι με τον λαξευτό ναό της Παναγίας Θεοσκεπάστου συνδέθηκε στενά με την οικογένεια του Αλεξίου Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού(1349-1390). Ήταν μάλιστα χώρος ταφής μελών της Αυτοκρατορικής οικογένειας, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση άλλων σημαντικών εκκλησιαστικών ιδρυμάτων της Τραπεζούντας. H σχέση της οικογένειας των Μεγάλων Κομνηνών με το μοναστήρι αποτυπωνόταν και σε κτητορική παράσταση σε τοίχο του ναού, η οποία απεικόνιζε τον Αλέξιο Γ΄ ανάμεσα στη σύζυγό του Θεοδώρα και τη μητέρα του Ειρήνη. Η τελευταία κρατούσε ομοίωμα του ναού, στοιχείο που την χαρακτήριζε κύριο χορηγό-κτίτορα, κατά τα εικονογραφικά χαρακτηριστικά της εποχής.
Ανάμεσα στους τάφους είναι και αυτός του Ανδρονίκου, νόθου γιου του Αλεξίου Γ΄, ο οποίος σκοτώθηκε πολύ νέος, σύμφωνα με πηγές της εποχής, πέφτοντας από ένα παράθυρο του παλατιού στην Τραπεζούντα και ενταφιάστηκε στο νάρθηκα της Μονής Θεοσκεπάστου. Στη μονή ενταφιάστηκαν και ο γιος και ο εγγονός του Αλεξίου Γ΄, ο Μανουήλ Γ΄ και ο Αλέξιος Δ΄ Μέγας Κομνηνός, αλλά δεν σώζονται στοιχεία για τους τάφους τους και τις σχετικές ταφικές επιγραφές.
Τοποθεσία
Η Μονή βρίσκεται στους πρόποδες του Μιθρίου όρους και έχει θέα σε όλη την πόλη της Τραπεζούντας. Είναι χτισμένη σε δύο επίπεδα και περιβάλλεται από ψηλό προστατευτικό τείχος. Ο τειχισμένος χώρος, εκτός από την κεντρική σπηλαιώδη εκκλησία, περιλαμβάνει κελιά και μικρότερους ναούς και στεγάζει χώρους ταφής.
Το μοναστήρι αποτελούνταν αρχικά από τη λαξευτή στο βράχο εκκλησία στη νότια πλευρά, ένα παρεκκλήσι στην είσοδό του και μερικά κελιά. Υπέστη σημαντικές επισκευές αρκετές φορές και πήρε τη σημερινή της μορφή τον 19ο αιώνα, καθώς το 1843, στο πλαίσιο ανακαίνισης, έγιναν εκτεταμένες επεμβάσεις. Έτσι, η περιγραφή της αρχικής μορφής του μνημείου βασίζεται σε μαρτυρίες (φωτογραφίες, σχέδια, αποτυπώσεις) μελετητών και περιηγητών του 19ου αιώνα.
Πρόσφατα ανακαίνισαν ένα τμήμα για χώρο πολιτισμού. Δύο νεομάρτυρες ενταφιάσθηκαν εκεί και οι κρυπτοχριστιανοί το 1850 υπέγραψαν το επιτροπικόν γράμμα δηλώνοντας την διάθεση των να αναγνωρισθούν ως Έλληνες χριστιανοί. Το γράμμα διασώθηκε και βρίσκεται στην Αθήνα. Αγιασμένα χώματα!! Να έχουμε την ευχή όλων εκείνων που λειτούργησαν και εκκλησιάστηκαν εκεί!
Και όπως λέγει και φωτισμένος Ιεράρχης της Εκκλησίας μας: «αν μας την παραχωρούσαν αύριο έφευγα να πάω να ζήσω εκεί και να την υπηρετήσω».
