Τι είναι η γονυκλισία; Πόσα είδη υπάρχουν και πότε την κάνουμε;

Γονυκλισία: Η γονυκλισία είναι ένα ζήτημα γύρω από το οποίο έχουν αναπτυχθεί διάφορες απόψεις.

Τί όμως σημαίνει γονυκλισία και άραγε υπάρχει μόνο ένα είδος;

Ποιά η σχέση της γονυκλισίας με τη μετάνοια; Πότε επιτρέπονται και πότε όχι και ποια η άποψη της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου.

Τις απορίες στα ζητήματα αυτά, καθώς και σε πολλά άλλα αναφορικά με τη γονυκλισία, επιχειρεί να διαφωτίσει το ακόλουθο κείμενο του Κυρού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, διασκευασμένο από τον Πρωτοπρεσβύτερο Γεωργίου Διον. Δράγα.

Το ζήτημα της κατά τις Κυριακές γονυκλισίας εξακολουθεί να απασχολεί τους κληρικούς και τους πιστούς, επειδή για το θέμα αυτό έχουν διατυπωθεί εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις.

Υπάρχουν δηλ. εκείνοι που ισχυρίζονται ότι απαγορεύεται από τους Ι. Κανόνες, και ειδικά από τον 20όν της Α’ Οικουμενικής, οι γονυκλισίες κατά τις Κυριακές και κατά την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, διότι δεν συνάδουν προς τον χαρμόσυνο και αναστάσιμο χαρακτήρα των ημερών αυτών, μια και οι γονυκλισίες είναι εκδηλώσεις μετανοίας και του κατά Θεόν πένθους.

Υπάρχουν και άλλοι που ισχυρίζονται τα αντίθετα, ότι δηλ. το γονάτισμα κατά την ώρα της ευλογίας του Άρτου και του Οίνου, στο «Τα σά εκ των σών…» δεν είναι γονάτισμα πένθους, αλλά λατρείας προ του θαύματος που η προσκυνητή Θεότης επιτελεί κατ’ εκείνη την ιερή στιγμή.

Υπάρχει επίσης και μία τρίτη κατηγορία θεολόγων που ισχυρίζεται ότι η γονυκλισία κατά τις Κυριακές ούτε συνιστάται, ούτε απαγορεύεται. Απλώς γίνεται ανεκτή, όπου ισχύει και τηρείται.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσοι χριστιανοί μας γονατίζουν τις Κυριακές, δεν το κάνουν από ασέβεια, αλλά από μεγάλη ευλάβεια, επειδή έχουν διδαχθεί ότι κατά την ώρα του «Τα σά εκ των σών… » συμβαίνουν φρικτά μυστήρια, εφ’ όσον το ψωμί και το κρασί, με την επίκληση του Αγ. Πνεύματος μεταβάλλεται σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Και είναι επίσης βέβαιο ότι οι πιστοί μας αυτοί δεν έχουν εντρυφήσει στους Ι. Κανόνες, δεν έχουν μελετήσει τους Αγ. Πατέρες και συμπεριφέρονται όπως τους επιβάλλει η χριστιανική τους συνείδηση, έστω κι αν η συμπεριφορά τους αυτή παραβιάζει την τάξη της Εκκλησίας.

Στη συνέχεια επιχειρούμε μια αναλυτική και αντικειμενική παρουσίαση των διαφόρων πτυχών του θέματος στην προσπάθειά μας να ορίσομε το ορθόν, που πρέπει οι πιστοί μας να ακολουθήσουν.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΛΕΞΗ ΓΟΝΥΚΛΙΣΙΑ

Τι λένε οι ιεροί Κανόνες περί Γονυκλισίας, μικρής και μεγάλης: Πριν προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα είναι χρήσιμο να δούμε τι εννοούν οι Ι. Κανόνες με την λέξη γονυκλισία. Η γονυκλισία κατ’ αρχήν είναι αρχαία ευλαβής συνήθεια, με την οποίαν οι προσευχόμενοι άνθρωποι εκδήλωναν την πίστη των. Η γονυκλισία διακρίνεται σε δύο είδη.

Πρώτον όταν ο προσευχόμενος άνθρωπος κάμπτει τα γόνατά του και κρατεί όρθιο και προς τα εμπρός το σώμα του. Συνήθως η στάση αυτή συνοδεύεται και από ταυτόχρονο σταυροκόπημα. Τη στάση αυτή τηρούμε κατά τον Εσπερινό της γονυκλισίας δηλ. της Πεντηκοστής. (Πρβλ. και τον υπαινιγμό της πρώτης ευχής του Εσπερινού της γονυκλισίας «δεήσεις προσφέρειν εν αυχένος και γονάτων κλίσεσιν»).

Δεύτερον, όταν ο πιστός, με τα γόνατά του στηρίζεται στο έδαφος, ακουμπά τα χέρια του σ’ αυτό και το μέτωπο του κατά γης η όταν ενώ είναι όρθιος, γονατίζει με τα δύο γόνατα και σκύβει μέχρις ότου το μέτωπό του ακουμπήσει το δάπεδο και πάλιν αμέσως ανίσταται. Τούτο επαναλαμβάνεται πλειστάκις.

Γονυκλισία και Μετάνοια: Το πρώτον είδος της γονυκλισίας καλείται και μικρή μετάνοια, το δεύτερον μεγάλη μετάνοια η πρόπτωση η υπόπτωση η εδαφιαία προσκύνησις. Τέτοιες μετάνοιες κάνουμε κατά την Θ. Λειτουργία των Προηγιασμένων, όταν διέρχονται τα Άγια από εμπρός μας. Μεγάλη χρήση μεγάλων μετανοιών γίνεται από τους μοναχούς, ενώ και οι Πνευματικοί επιβάλλουν ενίοτε τις μεγάλες μετάνοιες ως επιτίμιο σε χριστιανούς που αμάρτησαν και μετανόησαν για τις αμαρτίες των. Ο Άγιος Ιωάννης ο Νηστευτής εισήγαγε αυτήν την συνήθεια των επιτιμίων, τις δε μεγάλες αυτές μετάνοιες ονομάζει απλώς γονυκλισίες. Ο Μ. Βασίλειος ταυτίζει τη μετάνοια με την υπόπτωση.

Πότε γίνονται καί πότε δεν γίνονται οι Γονικλισίες: Διαφοροποίηση ως προς την έννοια των μικρών και των μεγάλων μετανοιών παρατηρείται στο κολλυβαδικό Τυπικό του λογίου οικονόμου π. Γεωργίου Ρήγα από την Σκιάθο, όπου αναγράφονται τα εξής : «Αι μετάνοιαι είναι δύο ειδών, μικραί και μεγάλαι. Και αι μεν μικραί εισί τα προσκυνήματα δια του σημείου του σταυρού και της κλίσεως μόνον της κεφαλής γινόμενα χωρίς κλίση γονάτων. Αι μικραί μετάνοιαι γίνονται καθ’ εκάστην εν πάση ημέρα και ουδέποτε αργούσι. Μεγάλαι δε εισιν αι δια της κλίσεως των γονάτων. Αι μεγάλαι μετάνοιαι ουδέποτε επιτρέπεται να γίνονται εν Σαββάτω η Κυριακή (παρεκτός της εορτής του Τιμίου Σταυρού) γίνονται δε μόνον εν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή καθ’ εκάστην πλήν Σαββάτου και Κυριακής.»

Οι γονικλισίες και τα τέσσερα είδη των μετανοούντων: Εκ των ολίγων αυτών στοιχείων συνάγεται πάντως ότι η προσευχή που γίνεται με γονυκλισίες έχει την έννοια της μετανοίας δηλ. της επιστροφής του αμαρτωλού. Είναι δε γνωστόν ότι στην αρχαία Εκκλησία οι μετανοούντες διακρίνονταν σε 4 τάξεις:

α) Πρώτα–πρώτα ήσαν οι προσκλαίοντες, που παρέμειναν έξω από το ναό και παρακαλούσαν τους άλλους πιστούς να προσευχηθούν γι’ αυτούς.

β) Έπειτα έρχονταν οι ακροώμενοι, δηλ. αυτοί που εισέρχονταν στο νάρθηκα μόνο, και από εκεί άκουγαν την ανάγνωση των Γραφών.

γ) Μετά έρχονταν οι γόνυ-κλίνοντες η υποπίπτοντες, που παρέμειναν γονατιστοί σε ένδειξη μετανοίας.

δ) Kαι τέλος υπήρχαν οι συνιστάμενοι (δηλ. εκείνοι που έμεναν όρθιοι).

Οι μετάνοιες, κατά ταύτα ήσαν δείγμα ταπεινώσεως και εκζητήσεως του ελέους του Θεού, και είχαν τον συμβολισμό της πτώσεως κατά γης και της ανορθώσεως. Με την πτώση σημαινόταν και το πένθος και η κατάνυξη. Με την ανόρθωση η σωτηρία. Όπως γράφει ο Μ. Βασίλειος, «Και καθ’ εκάστην δε γονυκλισίαν και διανάστασιν έργω δείκνυμεν ότι δια της αμαρτίας εις γην κατερρύημεν και δια της φιλανθρωπίας του κτίσαντος ημάς εις ουρανόν ανεκλήθημεν.»

ΤΙ ΛΕΓΟΥΝ ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΕΣ ΤΩΝ

Τι πρέπει να κάνουμε ή να μην κάνουμε τις Κυριακές: Η Κυριακή διακρινόταν ανέκαθεν ως ημέρα χαράς και πανηγύρεως, λόγω της Αναστάσεως. Γι’ αυτό και την Κυριακή δεν νηστεύουμε, και όταν διανύουμε περίοδο νηστείας, που δεν καταλύομε λάδι, το Σάββατο και την Κυριακή γίνεται κατάλυση. Ο 66ος Κανών των Αγ. Αποστόλων ορίζει. «Ει τις κληρικός ευρεθή την Κυριακήν ημέραν νηστεύων, η το Σάββατον πλήν του ενός μόνου ( του Μ. Σαββάτου ) καθαιρείσθω. Ει δε λαϊκός αφοριζέσθω.” Ο 18ος της εν Γάγγρα ορίζει. «Ει τις δια νομιζομένην άσκησιν εν τη Κυριακή νηστεύει, ανάθεμα έστω.»

Γιατί πρέπει να ακολουθούμε τους ιερούς Κανόνες: Μπορεί κάποιος να διερωτηθεί, γιατί οι Κανόνες ασχολούνται με τέτοια πράγματα και δεν αφήνουν ελεύθερο τον κόσμο να κάνει ό,τι του αρέσει και ό,τι θέλει; Εύλογος φαίνεται η απορία. Όμως σε όλα τα θέματα δεν πρέπει να ακολουθούμε το αρέσκον, αλλά το ορθόν. Αλλιώς δεν θα υπάρχει τάξη στην Εκκλησία και δεν θα τηρούνται οι συμβολισμοί, που ουσιαστικά έχουν δογματικό περιεχόμενο. Ο αείμνηστος καθηγητής Λειτουργικής Ι. Φουντούλης παρατηρεί: «Η στάση κατά τη θεία λατρεία δεν καθορίζεται από τη δική μας προσωπική ευλάβεια και διάθεση, αλλά από την παράδοση της Εκκλησίας, βάσει του νοήματος, που δίδει σε κάθε λειτουργική στάση και σε κάθε λατρευτική στιγμή.»

Τις Κυριακές ούτε γονατίζουμε ούτε νηστεύουμε: Μαζί με τη νηστεία οι ι. Κανόνες απαγορεύουν και τη γονυκλισία τις Κυριακές.

Τι λέγουν οι Κανόνες: Ο Άγιος Ειρηναίος γράφει, «Το δε εν Κυριακή μη κλίνειν γόνυ σύμβολόν εστι της Αναστάσεως, δι’ ης τη του Χριστού χάριτι των τε αμαρτημάτων και του ἐπ’ αυτῶν τεθανατωμένου θανάτου ηλευθερώθημεν.”

Συναφής είναι και η μαρτυρία του ψευδο Ιουστίνου στην ΡΙΕ’ απάντησή του περί απαγορεύσεως της γονυκλισίας κατά τις Κυριακές. «Εκ των Αποστολικών δε χρόνων η τοιαύτη συνήθεια έλαβε την αρχήν, καθώς φησίν ο μακάριος Ειρηναίος, ο μάρτυς και επίσκοπος Λουγδούνου.»

Βασική σημασία για το θέμα αυτό έχει ο 20ός ιερός Κανών της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, ο οποίος ορίζει. «Επειδή τινες εισίν εν τη Κυριακή γόνυ κλίνοντες και εν ταις Πεντηκοστής ημέραις, υπέρ τα πάντα εν πάση παροικία φυλάττεσθαι, εστώτας έδοξε τη Αγία Συνόδω τας ευχάς αποδιδόναι τω Θεώ.” Δηλ. η αγία Σύνοδος ορίζει τις Κυριακές και την περίοδο του Πεντηκοσταρίου όρθιοι να προσεύχωνται οι χριστιανοί.

Πιο σαφής είναι ο 90ός ι. Κανών της Στ’ Οικουμενικής Συνόδου.’Ιδού τι ορίζει. «Ταις Κυριακαίς μη κλίνειν εκ των θεοφόρων ημών Πατέρων κανονικώς παρελάβομεν, την του Χριστού τιμώντες ανάστασιν. Ως αν ουν μη αγνοώμεν το σαφές της τούτου παρατηρήσεως δήλον τοις πιστοίς καθιστώμεν, ώστε μετά την εν Σαββάτω εσπερινήν των ιερωμένων προς το θυσιαστήριον είσοδον, κατά το κρατούν έθος, μηδένα γόνυ κλίνειν μέχρι της εφεξής κατά την Κυριακήν εσπέρας, καθ’ ην μετά την εν τω λυχνικώ είσοδον αύθις τα γόνατα κάμπτοντες, ούτω τας ευχάς τω Κυρίω προσάγομεν.” Δηλ. από το βράδυ του Σαββάτου, μετά τον Εσπερινό, μέχρι τον Εσπερινό της Κυριακής οφείλουμε να μη γονατίζουμε όταν προσευχώμεθα. Ιδού πως σχολιάζει τον Κανόνα αυτόν ο Βαλσαμών. «Και η Ανάστασις του Χριστού κατά την εσπέραν του Σαββάτου τουτέστι προς της ημέρας της Κυριακής γέγονεν, ίνα από του σκότους τα της εορτής καταλήξωσι προς φως και η πανήγυρις της Αναστάσεως γίνηται δια ολοκλήρου νυχθημέρου.»

Άλλωστε είναι γνωστόν ότι Θ. Λειτουργία δεν τελείται κατά τις ημέρες της Μ. Τεσσαρακοστής, παρά μόνον Σάββατον και Κυριακήν. Και τούτο διότι η Θ. Λειτουργία είναι προτύπωση της Αναστάσεως και της Βασιλείας του Θεού.

Τί λέγουν οι Πατέρες: Ας δούμε τώρα τι λέγουν οι Πατέρες σχετικά. Ο Αλεξανδρείας Πέτρος στον 15ον Κανόνα του γράφει. «Την δε Κυριακήν χαρμοσύνης ημέρας άγομεν δια τον Αναστάντα εν αυτή, εν η ουδέ γόνυ κλίνειν παρειλήφαμεν.»

Ο Άγιος Νικηφόρος ο ομολογητής στον 10ον Κανόνα του ορίζει. «Χρή χάριν ασπασμού κλίνειν γόνυ εν Κυριακή και εν όλη τη Πεντηκοστή ου μην τας εξ έθους γονυκλισίας ποιείν.»

Ο Μ. Βασίλειος. «Και ορθοί μεν ποιούμεν τας ευχάς εν τη μια του Σαββάτου» (91ος Κανών). Και στη συνέχεια εξηγεί και τους λόγους ένεκα των οποίων δεν πρέπει να γονατίζουμε την Κυριακή και την περίοδο του Πεντηκοσταρίου.


Μην αμελήσετε να κάνετε Μου αρέσει! στη νέα μας σελίδα στο facebook!
Ευχαριστούμε πολύ!